Afrika: Status van voedselveiligheid onderzoek

Voedselveiligheid

Door Andrada Mierlut

Voedselveiligheid houdt direct of indirect verband met de verwezenlijking van de SDG's, het uitbannen van honger en armoede, het bevorderen van een goede gezondheid en welzijn. Er is geen voedselzekerheid zonder voedselveiligheid.

De toegang tot veilig en voedzaam voedsel is een fundamenteel mensenrecht. “Elk jaar sterven er wereldwijd echter meer dan 420 000 mensen en worden zo'n 600 miljoen mensen ziek na het eten van besmet voedsel'‘, aldus de FAO-studie.

De gevolgen van onveilig voedsel beïnvloeden de sociaaleconomische ontwikkeling, belasten de gezondheidszorgsystemen en belemmeren de economische groei en de mondiale en regionale handel. De steeds meer geglobaliseerde voedselmarkt biedt weliswaar kansen, maar in landen die niet aan de internationale voedselveiligheidsnormen kunnen voldoen, gaan deze verloren, met als gevolg voedselverlies en verspilling van inkomsten en natuurlijke hulpbronnen.

Risico's op het gebied van voedselveiligheid belemmeren de wereldwijde voedselzekerheid en de verwezenlijking van de SDG's tegen 2030.

De huidige voedselveiligheidssituatie in Afrika

”Vandaag de dag woont de helft van de wereldbevolking in steden of dorpen op slechts drie procent van het aardoppervlak. Tegen 2050 zal meer dan 65 procent van alle mensen stadsbewoner zijn“, aldus het FAO-rapport. Met deze verstedelijking moet de veiligheid van voedsel worden gewaarborgd. De bezorgdheid over de voedselveiligheid, de voedselproductie en -distributie zal dan ook van groot belang worden voor duurzame ontwikkeling en groei.

Afrika heeft met 91 miljoen ziektegevallen per hoofd van de bevolking de hoogste incidentie van door voedsel overgedragen ziekten ter wereld.

“In veel Afrikaanse landen omvat de capaciteitskloof een gebrek aan effectief overheidsbeleid en instellingen voor regelgevend toezicht; onvoldoende voorlichtingsdiensten, onderzoek en andere technische bijstand voor producenten; te weinig opgeleide mensen om voedselveiligheidsactiviteiten uit te voeren in zowel de publieke sector als in kleine en middelgrote ondernemingen en een gebrek aan faciliteiten voor de koude keten, laboratoria voor voedseltests en andere fysieke infrastructuur. Deze lacunes – en de daaruit voortvloeiende vragen over de voedselveiligheid – leiden tot kostbare ziekten en sterfgevallen bij binnenlandse consumenten, die voor hun voedsel sterk afhankelijk zijn van informele markten, en brengen de markttoegang en dus het economische succes van Afrikaanse boeren en levensmiddelenbedrijven in gevaar.” (L. Mofolo, I. Boto 2018).

Volgens deze studie moeten beleidsmakers, producenten en consumenten in ontwikkelingslanden in Afrika actie ondernemen om de voedselveiligheid te waarborgen en door voedsel overgedragen ziekten te voorkomen. De groeiende bevolking en de verstedelijking in deze landen leiden tot een grotere vraag naar verwerkt voedsel, waardoor de toeleveringsketens complexer worden en de lokale en mondiale voedselsystemen onder druk komen te staan.

Bovendien wordt verwacht dat de intra-Afrikaanse vraag naar voedsel tegen 2050 met 178% zal stijgen. Daarom is het van cruciaal belang om doeltreffende voedselveiligheidssystemen op te zetten en uit te voeren die garanderen dat voedselproducenten en -leveranciers in de toeleveringsketen verantwoordelijk te werk gaan en de veiligheid van het voedsel waarborgen. Er wordt ook weinig geïnvesteerd in en voldaan aan internationale normen, waardoor het toezicht op en de handhaving van deze voorschriften door overheden of autoriteiten te wensen overlaat. In de meeste Afrikaanse landen zijn de nalevingskosten echter hoog, waardoor kleine boeren en actoren moeilijkheden ondervinden (L. Mofolo, I. Boto 2018).

Een andere uitdaging op het gebied van voedselveiligheid is het gebrek aan motivatie voor de particuliere sector om zich bezig te houden met formele handel, waardoor informele lokale markten worden gevormd met ongereguleerde en onveilige handel als gevolg van slechte infrastructuur.

Ondersteuning van capaciteitsopbouw op het gebied van voedselveiligheid in Afrika

De huidige situatie op het gebied van voedselveiligheid in Afrika bezuiden de Sahara (SSA) is geanalyseerd door het Global Food Safety Partnership.

Volgens het GFSP-rapport zijn de huidige investeringen in voedselveiligheid gericht op de toegang tot regionale en internationale exportmarkten. Zij zijn dus niet gericht op het terugdringen van door voedsel overgedragen ziekten onder de bevolking in SSA. Voedselveiligheid is een belangrijk zorgpunt voor volksgezondheid en ontwikkeling geworden door de snelle veranderingen in de landbouw- en voedingsmiddelenstelsels van SSA en de nieuwe kennis over de gezondheid en de economische last van door voedsel overgedragen ziekten. Daarom is het nodig de nationale overheidsinvesteringen en de donorsteun te heroverwegen.

Het GFSP-rapport biedt de eerste analyse van de investeringen in voedselveiligheid en actuele informatie over de belangrijkste spelers op het gebied van voedselveiligheid in SSA.

Volgens deze studie vormen de complexiteit, dynamiek en diversiteit van het voedselsysteem een belemmering voor de planning en doelgerichtheid van investeringen. Zij bieden echter kansen voor de ontwikkeling van agrovoedingssystemen. Enkele van de belangrijkste elementen van de agro-voedselsystemen zijn:

• Dominantie van kleine boeren en diversiteit van levensmiddelen
• Er zijn veel gevaren en de kennis over hun aanwezigheid is beperkt.
• Prevalentie en bijdrage aan gezondheidsrisico's
• Snel groeiende formele en informele, binnenlandse en exportmarkten
• Infrastructurele uitdagingen
• De bestuurssystemen zijn complex, hebben te weinig financiële middelen maar zijn in ontwikkeling.
• De toenemende bewustwording van de consument en de marktvraag naar voedselveiligheid, die van land tot land en van markt tot markt verschilt.

In de GFSP-studie werden meer dan 30 bilaterale en multilaterale agentschappen, ontwikkelingsbanken en stichtingen geanalyseerd, die de internationale donororganisaties vertegenwoordigden die een belangrijke rol spelen bij het verstrekken van investeringen in voedselveiligheidscapaciteit. Uit het rapport blijkt dat de huidige investeringen de belangrijkste punten van zorg van de afgelopen decennia weerspiegelen, zoals de toegang tot export. Hoewel deze aandachtspunten nog steeds belangrijk zijn, worden de algemene voedselveiligheidsbehoeften niet doeltreffend aangepakt. Daarom moeten nationale regeringen en donoren een andere aanpak van de voedselveiligheid overwegen, met meer nadruk op gezondheid en investeringen. Exportgerichte capaciteitsopbouw blijft relevant, maar investeringen moeten worden verlegd, verbreed, geactualiseerd, geprioriteerd en verantwoord.

Specifieke aanbevelingen werden door het GFSP geformuleerd op basis van drie hoofdargumenten:

• Betere aanpak van de gezondheid van binnenlandse consumenten die afhankelijk zijn van informele markten: de investeringen van donoren zijn hier weinig op gericht.
• Capaciteit opbouwen voor goed bestuurde, op feiten gebaseerde en op risico's gebaseerde voedselveiligheidssystemen: harmonisatie van het bestuur inzake voedselveiligheid.
• Benutting van de drijvende krachten op de markt voor vooruitgang op het gebied van voedselveiligheid: steun voor de particuliere sector om de voedselveiligheid onder alle belanghebbenden te vergroten.

Bronnen:

FAO (2019), The future of food safety. There is no food security without food safety.

GFSP (2019), Food Safety in Africa: Past Endeavors and Future Directions.

Mofolo, I. Boto (2018), Food safety: a critical part of the food system in Africa. Brussels Rural Development Briefings.

Gross (2020), Advancing food safety in Africa: Opportunities and Action Areas. Agrilinks; Feed the Future;